چکیده:
یکی از چالش‌های اصلی مناطق خشک و بیابانی ایران مسئله کنترل شن‌های روان است. کاربرد مالچ نفتی به‌تنهایی در کنار سایر عملیات‌های بیولوژیکی یا مکانیکی در مهار فرسایش بادی و تثبیت شن‌های روان می‌تواند مؤثر باشد. مالچ های نفتی به مبادی فراورده‌های سنگین نفتی اطلاق می‌شود که به منظور جلوگیری از فرسایش خاک و تثبیت شن‌های روان مورد استفاده قرار می‌گیرد. با وجود آنکه انجام عملیات مالچ پاشی دشوار و پر هزینه می‌باشد لیکن نتیجه حاصل از آن در تثبیت شن‌های روان رضایت‌بخش بوده است. علیرغم کاربرد زیاد مالچ های نفتی و اثرات آن در میان پوشش گیاهی تاکنون مطالعات جامعی در خصوص اثرات زیست محیطی کاربرد این مواد صورت نگرفته است. در این مقاله سعی شده است را علاوه بر بررسی و کاربرد مالچ های نفتی در تثبیت شن‌های روان و کنترل فرسایش بادی به اثرات زیست محیطی آن نیز پرداخته شود .
کلیدواژه ها:
بررسی و کاربرد مالچ نفتی در کنترل فرسایش بادی و تثبیت شنهای روان با نگاهی به اثرات زیست محیطی آن: اثرات زیست محیطی ، شنهای روان ، مالچ نفتی ، فرسایش بادی، تثبیت شن¬های روان
مقدمه:
فرسایش بادی و جابه‌جایی شن‌های روان از مسائل مهم زیست‌محیطی به شمار می‌آید که نه تنها به تخریب زمین‌های کشاورزی منجر می‌شود، بلکه بر کیفیت آب و هوا نیز تأثیر منفی می‌گذارد. از این رو، استفاده از روش‌هایی که به کنترل این پدیده‌ها کمک کند، ضروری به نظر می‌رسد.
مالچ نفتی:
مالچ نفتی، به عنوان یک ماده پوششی، می‌تواند با ایجاد یک لایه محافظتی بر روی سطح خاک، مانع از تخریب و فرسایش آن شود. این مقاله به بررسی مکانیزم‌های عملکرد مالچ نفتی در تثبیت خاک و کاهش فرسایش بادی می‌پردازد.
اثرات زیست‌محیطی:
علاوه بر مزایای کاربردی مالچ نفتی، اثرات زیست‌محیطی ناشی از آن نیز مورد توجه قرار گرفته است. آلودگی‌های احتمالی، اثرات بر روی اکوسیستم‌های محلی و تأثیر بر کیفیت آب‌های زیرزمینی از جمله مسائلی هستند که در این مقاله بررسی می‌شوند.
نتیجه‌گیری:
استفاده از مالچ نفتی در کنترل فرسایش بادی و تثبیت شن‌های روان به عنوان یک راهکار مؤثر مطرح است، اما باید جوانب زیست‌محیطی آن نیز به دقت بررسی شود تا از آثار منفی احتمالی جلوگیری گردد. این مقاله سعی دارد راهکارهایی برای بهینه‌سازی استفاده از مالچ نفتی در راستای حفاظت از منابع طبیعی ارائه دهد

بررسی اثرات کاربرد مالچ نفتی بر جوانه زنی گونه های دست کاشت مناطق بیابانی(مطالعه موردی منطقه بوئینگ استان کرمان و پیوشک استان هرمزگان)، اولین همایش ملی فرسایش بادی، 1384
1. مقدمه
• ضرورت تحقیق: با توجه به افزایش بیابان‌زایی و خشک‌سالی‌های مداوم، مطالعاتی بر روی روش‌های مختلف بهبود رشد گیاهان و جوانه‌زنی در شرایط دشوار اقلیمی ضروری است.
• مالچ نفتی: معرفی مالچ نفتی به عنوان یک راهکار مؤثر برای کنترل تبخیر، حفظ رطوبت خاک و ایجاد شرایط مناسب برای جوانه‌زنی.
2. مواد و روش‌ها
• مکان‌های مطالعه:
o بوئینگ، استان کرمان: دارای شرایط خشک و بیابانی.
o پیوشک، استان هرمزگان: منطقه‌ای با ویژگی‌های مشابه، اما ممکن است شامل تنوع‌ زیستی متفاوتی باشد.
• گونه‌های دست‌کاشت: معرفی گونه‌های گیاهی که قرار است مورد مطالعه قرار گیرند (مانند درختچه‌ها و گیاهان بومی).
• روش آزمایش: شرح روش‌های استفاده از مالچ نفتی، از جمله:
o نحوه اعمال مالچ (ضخامت، شیوه پخش).
o زمان‌بندی معین (قبل از بارش، بعد از کاشت).
3. نتایج
• تأثیر مالچ نفتی بر جوانه‌زنی:
o مقایسه درصد جوانه‌زنی گیاهان در تیمارهای مختلف (با و بدون مالچ).
o بررسی عواملی مانند رطوبت خاک و دما در رابطه با جوانه‌زنی.
• آمار و نمودارها: نمایش گرافیکی نتایج، مانند تغییرات درصد جوانه‌زنی و رطوبت خاک در طول زمان.
4. بحث
• تحلیل اثرات مثبت مالچ نفتی: شامل افزایش جوانه‌زنی، بهبود رطوبت خاک، و مقایسه با نتایج تحقیقات پیشین.
• محدودیت‌ها و چالش‌ها: ممکن است شامل مشکلات محیطی یا تأثیرات منفی احتمالی مالچ‌ها بر روی اکوسیستم.
5. نتیجه‌گیری و پیشنهادات
• خلاصه نتایج: تأکید بر کارایی مالچ نفتی به عنوان یک ابزار مفید برای بهبود جوانه‌زنی در مناطق بیابانی.
• پیشنهادات برای تحقیقات آینده: مانند بررسی تأثیرات دما، نوع مالچ‌های مختلف، و تنوع گونه‌های گیاهی مختلف.
تأثیرات زیست‌محیطی
• تأثیرات طولانی‌مدت استفاده از مالچ‌های نفتی بر خاک و گیاهان دیگر باید مورد توجه قرار گیرد. برای آگاهی از پیامدهای منفی، پیشنهاد می‌شود بررسی‌های موردی بیشتری صورت گیرد.

اگر چه پیشینه کاربرد خاکپوشهای نفتی برای تثبیت خاک و شن به بیش از صد سال می رسد, شمار گزارشهای پژوهشی یا تجربیات اجرایی در این زمینه بسیار اندک بوده و آنچه در دست است, بیشتر حاکی از مطلوبیت این نوع خاکپوش برای تثبیت موقت شن به صورت مکانیکی بوده و همان طور که انتظار می رود, در عمل نه فقط بهبودی در شرایط رطوبتی و حرارتی شن ایجاد نمی کند, بلکه مانع از کارکرد طبیعی آن برای ذخیره رگبارشهای مناطق خشک شده و افزون بر این, دامنه نوسانهای شبانه روزی دمای شن را تشدید می کند. با این حال, به نظر می رسد که در شرایط اضطراری, با رعایت ملاحظات زیست محیطی و به ویژه چنانچه مقدار مصرف مواد نفتی با استفاده از ذرات ذره بینی قیرهای سنگین معلق در آب (امولسیون قیر در آب) کاهش یابد, برای تثبیت موقت شن در سطوح وسیع بی رقیب است.

این گزارش بخشی از سمینار FAO/UNDP در سال 1973 است که به بررسی پراکنش، ویژگی‌ها و اقدامات اجرایی در زمینه تثبیت شن‌های روان در ایران می‌پردازد. در این مقاله، مطالعات خاک‌شناسی، اقدامات حفاظتی و پروژه‌های تحقیقاتی از جمله استفاده از مالچ نفتی، احداث بادشکن‌های مکانیکی و کشت گونه‌های مقاوم بررسی شده‌اند. گزارش نشان می‌دهد که از سال 1959، ایران گام‌هایی اساسی برای مهار بیابان‌زایی و تثبیت تپه‌های شنی در مناطقی مانند اهواز، سبزوار و قزوین برداشته است.
همچنین، در گزارش رسمی فائو به دولت ایران در سال 1971 استفاده گسترده از مالچ نفتی به شرط پایداری لایه مالچ و حفاظت از رطوبت خاک تا زمان استقرار کامل نهال‌ها، به‌عنوان یکی از روش‌های مؤثر در تثبیت ماسه‌های روان توصیه شده است.

فرسایش بادی و حرکت شن‌های روان از جمله چالش‌های مهم در مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی هستند که می‌توانند تهدیدی جدی برای اراضی کشاورزی، حمل و نقل و زیرساخت‌ها به شمار آیند. در این راستا، مالچ‌های نفتی به عنوان یک راهکار کارآمد برای مهار این مشکلات و تثبیت خاک به کار گرفته می‌شوند. این مقاله به بررسی کاربرد مالچ‌های نفتی در کنترل فرسایش بادی و تثبیت شن‌های روان می‌پردازد.