تخریب سرزمین در مناطق خشک به‌دلیل تأثیرات منفی بر امنیت غذایی و کیفیت محیط زیست، به‌عنوان یکی از معضلات اصلی محیط‌زیستی در قرن ۲۱ شناخته می‌شود. طبق برآوردهای کنوانسیون بین‌المللی مقابله با بیابان‌زایی سازمان ملل متحد، یک‌چهارم اراضی جهان که شامل یک‌پنجم جمعیت جهان می‌شود، تحت تأثیر پدیده بیابان‌زایی قرار دارد. مقابله با این پدیده برای کاهش فقر جهانی، حفظ تنوع زیستی و تعدیل تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیت‌های انسانی، امری ضروری است. در این میان، مالچ نفتی به‌عنوان یکی از روش‌های مؤثر در تثبیت تپه‌های ماسه‌ای و کنترل فرسایش بادی، مورد توجه قرار گرفته است.
فرسایش بادی و چالش‌های آن :
فرسایش بادی یکی از مهم‌ترین عوامل تخریب اراضی در مناطق خشک و نیمه‌خشک است. این پدیده حدود یک‌ششم مساحت اراضی جهان را تحت تأثیر قرار داده و باعث کاهش حاصلخیزی خاک و تخریب منابع زیستی و اقتصادی شده است. در ایران، فرسایش بادی به‌دلیل استفاده نادرست از سرزمین، روندی صعودی داشته و چالشی جدی در برابر تولید پایدار کشاورزی و مدیریت اراضی ایجاد کرده است.
تأثیرات گردوغبار ناشی از فرسایش بادی:
گردوغبار ناشی از فرسایش بادی، اثرات مخرب کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدتی بر جای می‌گذارد. ذرات ریز گردوغبار می‌توانند تا ارتفاع ۶ کیلومتری صعود کرده و تا مسافت ۶۰۰۰ کیلومتر جابجا شوند. این پدیده باعث کاهش نور خورشید، افت تولیدات کشاورزی تا ۳۰ درصد، اختلال در سیستم‌های صنعتی، افزایش سوانح رانندگی و حتی مهاجرت جوامع محلی شده است.
مالچ نفتی و نقش آن در تثبیت خاک :
یکی از روش‌های مؤثر برای کنترل فرسایش بادی و تثبیت تپه‌های ماسه‌ای، استفاده از مالچ نفتی است. مالچ‌پاشی به‌عنوان یک روش سنتی و مؤثر، از چندین دهه قبل در ایران و سایر کشورهای درگیر با بیابان‌زایی مورد استفاده قرار گرفته است. مالچ نفتی با ایجاد یک لایه محافظ روی خاک، از حرکت ماسه‌ها و تشدید فرسایش بادی جلوگیری می‌کند.
فواید استفاده از مالچ نفتی :
-
تثبیت تپه‌های ماسه‌ای: جلوگیری از حرکت ماسه‌ها و حفاظت از اراضی کشاورزی، جاده‌ها و مناطق مسکونی.
-
کاهش گردوغبار: کنترل ذرات ریز خاک و کاهش اثرات منفی گردوغبار بر سلامت انسان و محیط زیست.
-
حفظ منابع آبی: کاهش تبخیر آب از سطح خاک و افزایش رطوبت خاک.
-
مقرون‌به‌صرفه بودن: هزینه‌های پایین‌تر نسبت به سایر روش‌های تثبیت خاک.
چالش‌ها و نگرانی‌های محیط‌زیستی :
اگرچه مالچ نفتی در کنترل فرسایش بادی مؤثر است، اما نگرانی‌هایی درباره تأثیرات محیط‌زیستی آن، به‌ویژه آلودگی خاک به هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (PAHs) وجود دارد. مطالعات اخیر نشان می‌دهد که میزان این آلاینده‌ها در خاک‌های تحت پوشش مالچ نفتی، در حد مجاز بوده و نفوذ آن‌ها به عمق خاک بسیار محدود است.
نتیجه‌گیری :
با توجه به چالش‌های ناشی از فرسایش بادی و بیابان‌زایی، استفاده از مالچ نفتی به‌عنوان یک روش مؤثر و کم‌هزینه برای تثبیت تپه‌های ماسه‌ای و کاهش گردوغبار، ضروری به نظر می‌رسد. با این حال، نظارت دقیق بر اثرات محیط‌زیستی این روش و استفاده از فناوری‌های نوین برای کاهش آلودگی‌های احتمالی، باید در دستور کار قرار گیرد.